8 800 707-05-28
Кудумчу акциязының киржикчизиниң бирги дүрүмү — боогдалга туттурбазын кызар ужурлуг. Бир эвес ындыг чүүл болу берген болза, ийиги дүрүм — дош дег соок, топтуг-томаанныг, таваар турары. Үшкү дүрүм — силерни чүнү манап турар билир турары база бодунуң эргелери дээш тулчуп шыдаптары.
Хоойлуларны билири болгаш полиция килдизинге дараазында чүү болурун билип алыры силерге дышты бээр. Ол дугайында бистиң бо эргелерлиг инструкциявыс. Ол кажанда-даа полицияже кирип көрбээн улуска, база ынаар кажан-даа кириксевейн турар улуска дыка ажыктыг болур: билиглер кижини оожургадыр.
Көвей кезии таварылгаларда шупту чүве чогум оожум эртер: силерни автозакче эккээр, оон каш үе эрткен соонда, полиция черинге чдее бээр силер, аңаа үш хире шак болур силер, чырык чер кырынга эң-не чалгааранчыг ийи чүүлдерни кылыр силер: манаашкын болгаш саазыннар долдурары. Бир-ле чүүл шын эвес, өскээр чоруй барып болур, ынчангаш инструкцияда колдуунда шупту хоойлуларны болгаш кандыг таварылгаларда боогдалга туттурган кижи таваржып болурун көргүзүп, бижээн бис. Корткан херээ чок, билип алыр — ужурлуг силер.
Сөөлүнде, дөрткү алдын дүрүм бар: бодуңнуң эргелериңни билир бол, камгала, ынчалза-даа оларны «качатьтава». Ылаңгыя бир эвес опыт-дуржулга чок болзуңарза, база бодуңарның күжүңерге бүзүревес болзуңарза. Бодунуң хоойлу ёзугаар эргелери дээш тулчуру-биле эргелерин «качатьтаарының» аразында улуг ылгал бар. Дош дег соок, топтуг-томаанныг, таваар турары, хоойлуну билири болгаш бюрократтыг процедуралар силерни хостаарынче угланган болур болгаш дараазында частырыглар кылдыртпазын болдурар. Агрессиялы тон, ыыткыр үн-биле чугааланыры болгаш улуг эвес-даа дүрүмнү үрээни дээш хомудал киирери силерге оон-даа көвей шаптараазын-моондак бергелерни эккеп болур. Анаа эвес бистиң углап-баштаар гидиивис «Тулган эки байдал-биле боогдалга туттурган кижиниң инструкциязы» кылдыр адаттынып турар — шын чуртталга идеалдардан ыракта турар, база олардан оон-даа ыракта полиция ажылдакчыларының алдынып турары турар. Хоойлу-дүрүмнү билири болгаш оларны сагыырын негээри чугула болгаш херек чүүл-дүр ынчалза-даа стресстиг болгаш айыылдыг таварылгада угаанныг алдынары оон-даа кол чугула.
Боогдалга тудары
Боогдалга тутканы кажан кижиниң хостуг аай-дедир шимчеп, чоруп шыдавазындан эгелээр. Полицейскийлер ыыт-дааш чок кижини машина иштинче киир идип болурлар, азы «амдыызында маңаа туруңар аа» деп чугаалап каап болур азы «кады мынаар эрте берээлиңер, хамааты» — деп болур.
Бодуңарны оожум-топтуг алдыныңар, полицейскийлер-биле конфликт үндүрбеңер.
Силерни тудуп ап турарын тыттырып алыңар, азы өске кижини тыттырып бериңерем деп дилеңер. Хоойлу ёзугаар полицейскийлерни ажылын кылып турар үеде тыртырарын хоругдап турар чүүл чок. Силерни тудуп ап турарын көрген улустуң контактыларын ап алыңар — хереглей берип болур силер.
Попробуйте выяснить и записать, должность и силерни тудуп ап турган полиция ажылдакчызының азы Росгвардия дайынчызының ФИО-зун, ажылдап турар чериниң база жетонунуң дугаарын билип алырын оралдажыңар, бижип алыңар. Даштыкы овур-хевирин тускйа демдектерин сактып алыры база артык эвес болур.
Силерни протестилиг акцияга тудуп алган болза, ол-ла дораан ОВД-Инфо черинге, төрелдериңерге азы эштериңерге ол дугайында дыңнадыңар (кезээде ынчап турар силер).
Таварылга бүрүзүнде полиция ажылдакчызы бо Федералдыг хоойлунуң 5-ки чүүлүнүң 4-кү кезээнде көрдүнген кылдыныгларны кылыр ужурлуг, база ол ышкаш боогдалга туттурган азы боогдалга туттуруп турар кижиге тайылбыр кылыр ужурлуг (дараазында — туттурган кижи), ооң юридиктиг дуза ап болур эргезиниң дугайында, очулдурукчуну ажыглап болур эргези, чоок төрелдеринге азы чоок кижилеринге туттурган деп чүүлдү дыңнадыр эргези, өчүк-тайылбыр бээринден ойталап, бербейн барып болур эргези барын тайылбырлаар.
Туттурган кижи дыка кыска үе дургузунда, туттурганындан бээр үш шак эртип, орайтаваанда, оон өске чүүл Россия Федерациязының кеземче-процессуалдыг хоойлузу ёзугаар көрдүнмээн болза, чоок төрелдерин дыңнадырынга чаңгыс катап телефон-биле чугаалашкаш, туттуруп алган чериниң болгаш кайнаар апарганын дыңнадып болур. Ындыг дыңнадыгны туттурган кижиниң дилээ-биле полиция ажылдакчызы база кылып болур.
«Полиция дугайында» хоойлу, 14-кү чүүлдүң 3-кү болгаш 7-ги кезээ «Боогдалга тудары»
Кажан телефонну хавырып ап турар болза
Ол хоойлу чок чорук: силерден чүгле кылган деп каразып, бодап турар үүлгедииңерге хамааржыр чүүлдерни хавырып ап болур (плакаттар, листовкалар болгаш оон-даа өске).
Ынчалза-даа ындыг чүүл болу берген болза, хавырганының дугайында протокол тургузарын болгаш ийи херечи болур понятойларны кыйгырарын дилеңер. Понятой болур улус тывылбайн барган таварылгада, полицейскийлер боттары оларның орнунга видео бижидип тыттырып ап болур. Кол чүве — протоколга шупту чүүлдерни аргалыг болза тодазы-биле, долу бижип каан турар болза эки. Ындыг процедуралар чокта полицейскийлер силерниң эт-севиңерни хавырар эргези чок. Бербеңер, бир эвес силерге кемдедир бис деп кыжаныышкын чок болза (кадык кол, чугула).
Административтиг корум-чурум уредиишкиннериниң дугайында Кодекс 27.10 дугаарлыг чүүлдүң 1, 4, 5 кезектери «Эт-хеп болгаш документилер хавырары»
1. Административтиг корум-чурум үредиишкининиң херексели болган азы эт-севи болган чүүлдерни база административтиг корум-чурум үредиишкининиң боттуг-барымдааларынга салдарлыг документилерни болгаш административтиг корум-чурум үредиишкининиң болган черинге тывылган чүүлдерни азы физиктиг кижиниң мага-бот хынадылгазын чорудуп турда тывылган эт-септи, мунуп чораан транспортун хынаан соондатывылган чүүлдерни хавырарын, осуществляется лицами, указанными в статьях бо Кодекстиң 27.2, 27.3, 28.3 чүүлдеринде айытканы-биле, ийи понятой кижилер турда, азы видеога тыттыргаш хавырар.
5. Эт-сеп, хептерни болгаш документилерни хавырганының дугайында протокол тургузар азы протоколга чедирген дугайында чогуур ужурлуг бижик кылып каар, административтиг корум-чурум үредиишкининиң болган черин хынаанының дугайында протоколга бижиир азы административтиг боогдалга тутканының дугайында протоколга. Чолаачы (тракторист) тракторист-машинист кижиниң шынзылгазын, корабль мунукчу-чолаачызының шынзылгазын, пилот кижиниң шынзылгазын хавырганда, административтиг корум-чурум үредиишкининиң протоколунга азы административтиг корум-чурум үредиишкини болган черни хынаанының протоколунга бижиир.
Амы-хууда хептерни туттурган кижиге көвей таварылгаларда аттырып каар. Формалдыг тала-биле полицейскийлер айыыл чок чорукка удур эт-хевиңерни ап болур.
Чедирери
Полицейскийлерниң транспортунга силерни олуртуп алганының тода, чиге шагын сактып, бижип алыңар (чижээ, смс чоргузуп болур). Ол силерни автозакка үр туткан болза, хомудал бижииринге дузалап болур (бир эвес ындыг чүве болур болза).
Хоойлунуң негелдези-биле силерни килдисче чедирерин дүргедедир-даа болза, практика кырынга ынаар баар орук узай берип болур.
Административтиг корум-чурум үредиишкининиң Кодекси, 27.2 чүүлдүң 2-ги кезээ «Чедирери».
Чедирери болдунар арга-биле дыка дүрген болур ужурлуг.
Силерни кайнаар аппар чыдарын айтырыңар. Билип алгаш, ол дугайында ОВД-Инфо чериниң эргелер камгалаарынга ажыглаар бот дузалакчызынче болгаш эштериңерже бижип болур силер. Ол-ла дораан эштериңерден ол килдисче аъш-чем, суг база херек чүүлдерни дамчыдып бээрин дилеңер (тудары каш-даа шак бооп болур, дүнеге чедир-даа аттырып болур). Бот-боттарыңарга дузалажыңар. Телеграмга автозакка чаттан кылып алыңар, аңаа силерге дузалажып турар эштериңерни немеп, кожуп алыңар. Контакттарыңар-биле өске туттурган кижилер-биле база солчуп алыңар, херек апаар.
Кажан килдиске чедип келгеш, ол дугайында бистиң эргелер камгалаар ботче бижип калыңар. Полиция чериниң бажыңының мурнунга тургаш, каш үе дургузунда автозакка манап олуруп болур силер, кажан силерни болгаш өске-даа туттурган кижилерни иштинче киирип эгелээрин манап. Силерни бир килдистен өске килдисче аппарып болур деп чүүл болганчок болур.
Автозактың кайы-хире долганын хынап болур. Кым-даа аңаа метро вагонунда ышкаш туттунар черлерден туттунуп алгаш, туруп алган чоруп болбас. Кижилер саны олурар олуттар саны-биле дең турар ужурлуг. Ынчалза-даа сактып алыңар — автозакка силерниң камгалалыңар эвээш, бодуңарны оожум-томаанныг алдынып көрүңер, конфликтилер оттурбаңар.
«РФ-ның Дээди Судунуң апеллястыг шиитпири» 25.02.2016 хүнүнде үндүрген N АПЛ16-24. Транспорттуң техниктиг характеристиказында айтып каан сандан көвей санныг кижилерни сөөртүп болбас деп дүрүм. Россия Федерациязының Министрлер Совединиң 23 октября 1993 г. хүнүнде үндүрген N 1090 Доктаалында Орук шимчээшкининиң дүрүмнериниң 22.8 пунктузунда айтып каан.
Оон аңгыда, Инструкцияның 167 пунктузунуң дөрткү абзацында шупту таварылгаларда шииттирген улустуң саны болгаш хоругдал адаанда улустуң, амы-хууда состав улузунуң тускай транспортка олуртуп алгаш, сөөртүрде, ол транспортка көрдүнген техниктиг характеристикаларның нормазындан эртпес ужурлуг.
Бир эвес силер хар-назыны четпес кижи болзуңарза
Бир дугаарында — ада-иеңерже долгаңар. Ада-иеңер чокта, силерни байысаап шыдавас, протоколдар тургузуп шыдавас, силер-биле чугаа кылып шыдавас, болчукчу-адвокаттың дузазын база ап шыдавас силер. А эң-не кол чүве — силерни кажан ада-иеңер келгеш силерни ап алырынга чедир полициядан үндүрбес.
Назы-хар четпестер эргелерин камгалаарының дугайында бо сагындырыгны номчуп алырын сүмелеп тур бис.
Бир эвес силерни эттеп турган болза
Бир эвес силерни эттеп турган болза, мындыг чүүлдерни кылыры чугула:
- Байдалды нарыыдатпайн, болуп турар чүүлдү телефонга видео азы чурукка тыртырып алырын кызыдыңар, ОВД-Инфо чериниң изиг шугумунче долгаңар: 8 800 707-05-28. Азы бисче телеграм-бот таварыштыр бижиңер.
- Дүрген эмчи дузазының машиназын кыйгырыңар азы полицейскийлер силерге кыйгырып берзин, — медиктиг ажылдакчылар кемдээшкиннериңерни бижип алыр. Полиция килдизинге дүрген дуза машиназын кыйгырыптары болдунмаза, үнүп келгеш дораан ону кылыптыңар. Полиция килдизиниң чанында дүрген дузаже долгаңар, ооң соонда полицейскийлер кемдээшкинни бажыңыңарже чанып бар чыткаш алган деп барбас кылдыр. Ынчалза-даа кандыг-бир чылдагаан-биле ону кылыры болдунмас болза, медиктиг черже (травмпунктуже) бодуңар барыңар. Аңаа силерге диагноз салып каар, дузаны чедирер болгаш кемдээшкиннерни демдеглеп, бадыткал кылып бээр — ол чокта дараазында эргезин камгалаар кылдыныглар болдунмайн баар.
- «Тайылбырлар» деп бижип каан протоколдуң графазынга силерни эттеп турган фактыны албан бижип калыңар (протоколдар дугайында адаанда долузу-биле бижээн).
Полицияга
Боогдалга тударының хуусаазы
Полиция чеде бергеш, ол-ла дораан шупту туттурган улустуң фамилияларын учёт номунче киир бижиирин негеңер. Ынчалдыр силерни форма талазы-биле туткан үезиниң бадыткалы турар болур.
Россияның Иштики Херектер Яамызының 30.04.2012 хүнүнде үндүрген N 389 «Об утверждении Наставления о порядке исполнения обязанностей и реализации прав полиции в дежурной части территориального органа МВД России после доставления граждан», Дужаалының 7, 8–8.3 пунктылары.
8. Дежурная частьче хамаатыларны эккелгениниң соонда, оперативтиг дежурный дараазында чүүлдерни кылыр ужурлуг:
8.1. Кандыг үндезиннер-биле эккелгенин билип алыр, кижини эккелген ажылдакчы кижиден бижимел рапортту азы эккелгениниң дугайында протоколду хүлээп алыр.
8.2. Эккелген кижиниң ат-сывын билип алыр, ол кижиниң чурттап турар (келгеш, туруп алган чериниң) аайы-биле бүрүткеттиргенин хынаар.
8.3. Россияның ИХЯ-зының девискээрде органының дежурная часть черинче эккелген деп фактыны Учёт кылыр номга бүрүткеп, бижип алыр.
7. Оперативтиг дежурный кижи тактылыг болгаш эккелген кижилерге эвилең-ээлдек, хүндүткелдиг аажылаар болур ужурлуг, оларны амы-тынга болгаш кадыкка айыыл чок байдалдарлыг черге тудар болгаш олар боттары турар черинден чоруй барбазын хандырар ужурлуг.
Ниити дүрүм-биле, административтиг боогдалга тударының хуусаазы үш шак болур, полиция килдизиниң эргинин артап кирип келген үеңерден эгелеп ооң үези санаттынар. Ынчалза-даа сактып алыр ужурлуг чүүл болза, бир эвес силерге аресттиг статья онаап турар болза, (чижээ, 19.3 азы 20.2 КоАП 6.1 кезээ), формалдыг тала-биле боогдалга тударының хуусаазы 48 шак чеде берип болур.
Административтиг корум-чурум уредиишкининнериниң Кодексиниң 27.5-ки чүүлү. «Административтиг боогдалга тударының хуусаазы»
Бо чүүлдүң 2-ги болгаш 3-кү кезектеринде көрдүнген байдалдардан аңгыда таварылгаларда административтиг боогдалга тударының хуусаазы үш шактан узавас турар ужурлуг.
Административтиг корум-чурум үрелиишкини дээш херектиң чорудулгазын эртирип турар кижиге хамаарыштыр административтиг кеземчениң бир хевири — административтиг арест азы Россия Федерациязындан үндүр ойладырын томуйлап каап болур кижини 48 шактан улуг эвес хуусаага тудуп болур.
Кижини административтиг боогдалга тударының хуусаазы ол кижини тудуп алгаш, эккелгенинден тура санап эгелээр бо Кодекстиң 27.2-ги чүүлүнде көрдүнгени-биле («Эккеп чедирери»), а эзирик кижиниң сергей берген үезинден эгелеп санаттынар.
Камгалакчы
Силер камгалакчының дузазын ажыглап болур силер. Бир эвес силерже адвокат келген болза, силерже эртириптерин негеңер.
«Полиция дугайында» деп хоойлу, 14-кү чүүл, 3 болгаш 5-ки кезээ «тудуп алыры»
Таварылга бүрүзүнде полиция ажылдакчызы бо Федералдыг хоойлунуң 5-ки чүүлүнүң 4-кү кезээнде көрдүнген кылдыныгларны кылыр ужурлуг, база ол ышкаш боогдалга туттурган азы боогдалга туттуруп турар кижиге тайылбыр кылыр ужурлуг (дараазында — туттурган кижи), ооң юридиктиг дуза ап болур эргезиниң дугайында, очулдурукчуну ажыглап болур эргези, чоок төрелдеринге азы чоок кижилеринге туттурган деп чүүлдү дыңнадыр эргези, өчүк-тайылбыр бээринден ойталап, бербейн барып болур эргези барын тайылбырлаар.
5. Туттурган кижи федералдыг хоойлу ёзугаар адвокаттың (камгалакчының) болгаш очулдурукчунуң дузазын ону тудуп алган үеден эгелеп, ажыглап болур.
Күрүне камгалакчызындан ойталаптыңар — полицейскийлер колдуунда боттарының эдержир юристтерин чалаар болур. Олар силерге эки чүнү-даа сүмелевес.
Полиция килдизинге тударының байдалдары
Ниити принцип мындыг: полицейскийлерниң бодалы-биле силер чүнү-даа кылыпкан болзуңарза, олар силерниң кижи үнелелин куду көөр ужурлуг ЧҮНҮ-ДАА кылып болбас ужурлуг.
Административтиг корум-чурум уредиишкининнериниң Кодексиниң 1.6-гы чүүлүнүң 3-кү кезээ «Административтиг корум-чурум уредиишкининге хамаарыштыр административтиг албадал хемчээн күүседириниң хоойлу ёзугаар болурун хандырары»
3. Административтиг корум-чурум уредиишкининге хамаарыштыр административтиг албадал хемчээн күүседирде, кижи үнелелин куду көөр ужурлуг шиитпирлер, кылдыныглар (кылдыныг чок чоруктар) кылып болбас ужурлуг.
Практика кырында бо дүрүмнү үргүлчү хажыдып турар. Туттурган улус болганчок-ла оларны коридорга туруп алгаш, манадып, азы черге олуруп алгаш манадыр азы өөренир класстарга парталар артынга олуртур деп чугаалап кээр.
Силерни 3 шактан көвей боогдалга тудуп турар болза, силерни аъш-чем, суг-биле хандырар ужурлуг. Бир эвес силерни тудуп алганы 3 шак дургузу дүнеки үеде болза, силерге хонар черни бээр ужурлуг. Аргалыг болза шупту эпчок болган чүүлдерни бижип ап турар болзуңарза эки, херечилерниң контактыларын ап алыңар — ол дараазында хомудал киирерде херек апаар.
РФ-ның Чазааның 16.04.2012 хүнүнде N 301 дугаарлыг үндүрген доктаалы «Россия Федерациязының Иштики Херектер Яамызының девискээрлерде органнарга боогдалга туттурган кижилерни кандыг байдалдарга тудары, чеменириниң нормалары болгаш медиктиг дуза кадарының чурумун бижээн Эгелерни бадыткаарының дугайында», пункт 21.
3 шактан көвей хуусаага туттурган улусту кем-херек үүлгеткенинге каразыттырып турар, база буруудаттырып турар, Федералдыг Кеземче күүседир черниң истелге изоляторларында, Иштики Херектер Яамызының түр када тудар изоляторларында каразыттырып турар, база буруудаттырып турар кижилерни, база Федералдыг айыыл чок черниң кызыгаар хайгааралын күүседип турар чериниң тайбың үеде административтиг аресттиг кижилерин чемгерер ужурлуг, утвержденной постановлением Россия Федерациязының Чазааның 2005 чылдың апрель 11-де N 205 дугаарлыг Доктаалы «Хосталгазын казыдып шииткен кижилерни, кем-херек үүлгеткенинге каразыттырып турар, база буруудаттырып турар, Федералдыг Кеземче күүседир черниң истелге изоляторларында, Иштики Херектер Яамызының түр када тудар изоляторларында каразыттырып турар, база буруудаттырып турар кижилерни, база Федералдыг айыыл чок черниң кызыгаар хайгааралын күүседип турар чериниң тайбың үеде административтиг аресттиг кижилернин минималдыг чемненир нормазын болгаш материалдыг чурттаар оран-савазын хандырарының дугайында» тайбың үеде.
Төрелдери азы өске-даа документилери бар улус силерниң кире бергениңер полиция килдизинче аъш-чемни база бирги чергелиг херек чүүлдерни (гигиена херекселдерин) киирип болур. Оларны чүгле хынаан соонда, полицейский көрүп турда, ажыглап болур. Чоок кижилериңерден удуур пенка-коврик биле спальниктен дилеп, эккелдирип алыңар.
РФ-ның Чазааның 16.04.2012 хүнүнде N 301 дугаарлыг үндүрген доктаалы «Россия Федерациязының Иштики Херектер Яамызының девискээрлерде органнарга боогдалга туттурган кижилерни кандыг байдалдарга тудары, чемненириниң нормалары болгаш медиктиг дуза кадарының чурумун бижээн Эгелерни бадыткаарының дугайында», пункт 20.
20. Туттурган улус бирги чергелиг херек чүүлдерни (гигиена херекселдериниң наборларын), столоваяга ажыглаар херекселдерни, орун кырынга чадар постельдери болгаш аъш-чемнитөрелдеринден азы амы-хуудачүүлдери, ат-сывы тодараттынган улустан ап болур эргелиг. Туттурган улуска эккеп берген идик-хепти, херекселдерни болгаш аъш-чемни полиция ажылдакчылары хынааш, туттурган кижиге дамчыдып берип турар кижи көрүп турда, бээр. Идик-хептиң, херекселдерниң болгаш аъш-чемниң хыналдазы оларның үрелиринге азы оларны чогуур ёзу-биле ажыглаттынмайн барып болур апаар байдалга чедирбес болур ужурлуг.
Бирги чергелиг херек чүүлдерни туттурган улус чүгле полиция ажылдакчылары көрүп турда ажыглап болур. Ажыглаан соонда айыткан херекселдер туттурган кижиден хавырып алган өске хеп-сын, эт-херексел-биле катай шыгжаттынар, а ажыглаттынган соонда октаттынар чүүлдер, чижээ гигиена херекселдери болгаш чиир хуусаазы эрте берген аъш-чемни шыгжавас.
Туттурган улуска кижиниң кадыынга азы амы-тынынга хоралыг эт-херексел, бүдүмелдер болгаш аъш-чемни, база кем-херек херексели болу берип болур хире чүүлдерни дамчыдары хоруглуг.
Полицейскийлер туттурган кижилерни оларның дилээ-биле туалетче чаңгыстап үндүрер ужурлуг.
РФ-ның Чазааның 16.04.2012 хүнүнде N 301 дугаарлыг үндүрген доктаалы «Россия Федерациязының Иштики Херектер Яамызының девискээрлерде органнарга боогдалга туттурган кижилерни кандыг байдалдарга тудары, чемненириниң нормалары болгаш медиктиг дуза кадарының чурумун бижээн Эгелерни бадыткаарының дугайында», пункт 19.
19. Туттурган улустуң дилээ-биле оларның улуг албан, бичии албаннап алыр дээрге, полиция ажылдакчылары оларның турар тускай черинден үндүргеш, эдертип алгаш, чаңгыстап, оочур аайы-биле албаннап алыр кылдыр чедирер.
Хыналда-көрүлде
Силерни чүгле силер-биле дөмей хиндиктиг полицейский база-ла дөмей хиндиктиг ийи понятой турда, хынап-көрүлде эртирип болур.
Хыналда-көрүлде эртиргениниң дугайында бижикти эккелгениниң протоколунга кылыр азы тудуп алганының протоколунга демдеглээр азы аңгы протокол тургузар.
Административтиг корум-чурум үредиишкининиң Кодекси, 27.7–ги чүүл «Кижиниң бодун хынап, көрүлде эртирери, кижиниң хеп-сын, эт-херекселдерин хынаары».
1. Кижиниң бодун, ооң ап чораан эт-херекселдерин хынап, чүүлдерни оларның конструктивтиг бүдүн-бүрүнүн үревейн, административтиг корум-чурум үрээшкининиң эт-херекселин дилээр сорулгалыг хынап, көрүлде эртирери херек таварылгада эртирер болур.
2. Кижиниң бодун, ооң ап чораан эт-херекселдерин хынап эртирерин бо Кодекстиң 27.2, 27.3 чүүлдеринде айыткан должностьтуг кижилер эртирер.
3. Кижиниң бодун хынап, көрүлде эртирерде, ол кижи-биле дөмей хиндиктиг кижи база-ла дөмей хиндиктиг ийи понятой турда, хынап-көрүлде эртирип болур. Кижиниң бодун хынап, көрүлде эртирерде (ручная кладь, багаж, аңнаарда база балыктаарда херек чүүлдерни, тып, чыып алган продукцияны азы өске-даа чүүлдерни) чогуур ужурлуг должностьтуг кижилер хыналданы ийи понятой чанынга турда эртирер азы видеобижик тыртырып алыр ужурлуг.
4. Ховар таварылгада кижиде ок-бижек азы кем-херек үүлгеткен чепсек, база өске-даа херекселдер бар деп чүвени бадыткаптар барымдаалар чедер болза, кижиниң бодун, эт-херекселдерин хынаарын понятойлар чокта эртирип болур.
5. Херек болза фото- болгаш киносъёмка, азы боттуг-барымдааларны өске-даа аргалар-биле демдеглеп, бижидип ап болур.
6. Кижиниң бодун хынаар дугайында, кижиниң бодунга ап чорааны эт-херекселдерин хынаар дугайында протокол кылыр, азы чогуур ужурлуг бижикти эккелгениниң протоколунга азы административтиг боогдалга тутканының протоколунга бижиир. Кижиниң бодун хынаар дугайында, кижиниң боунга ап чорааны эт-херекселдерин хынаар дугайында протоколга протокол тургускан ай-хүнү, чери, ону тургускан кижиниң фамилиязы, ат-сывы, ажылдап турар должность чери, көрүлде хыналдага хынаттырган кижи дугайында чүүлдер, хынап тургаш ол кижиниң ап чораан чүүлдеринден тыпкан эт-херекселдерниң овур-хевирин, санын болгаш өске-даа таныттынгыр чүүлдерин, база тип, марка, модели, калибири, сериязы, дугаары, чепсектиң өске-даа таныттынгыр чүүлдери, дайынчы припастарның саны, документилерниң хевири болгаш реквизиттерин ушта бижип каан болур.
7. Кижиниң бодун хынаан, бодунга ап чораан эт-херекселдерин хынаанын бижээн протоколга фото- болгаш киносъемка, боттуг-барымдааларны өске-даа аргалар-биле демдеглеп, бижидип турганының дугайында албан бижиир ужурлуг. Кижиниң бодун хынааш, бодунга ап чораан эт-херекселдерин фото- болгаш киносъемка, боттуг-барымдааларны өске-даа аргалар ажыглап тургаш, хынаан түңнелинде алган материалдарны чогуур протоколдарга айтыр ужурлуг.
Бир эвес силерниң хептериңер, эт-херекселиңерни хавырып алган болза
Кырында бижээнивис ышкаш, полицейскийлер силерниң хептериңер, эт-херекселиңерни хавырар эргези чок, бир эвес чүгле олар даап бодап турар коручм-чурум үредиишкининге хамаарышпас болза (листовкалар/плакаттарлыг болгаш өске-даа чүүлдер).
Килдистен үнүп туруңарда шуптузун силерге эгидип бээр ужурлуг. Бир эвес силер бир-ле чүүлдүң чиде бергенин эскерип калзыңарза, ол-ла черге тургаш, чидириг болган деп билдириишкинден бижип калыңар.
РФ-ның Чазааның 16.04.2012 хүнүнде N 301 дугаарлыг үндүрген доктаалы «Россия Федерациязының Иштики Херектер Яамызының девискээрлерде органнарга боогдалга туттурган кижилерни кандыг байдалдарга тудары, чемненириниң нормалары болгаш медиктиг дуза кадарының чурумун бижээн Эгелерни бадыткаарының дугайында», пункт 8.
Полиция ажылдакчылары туттурган улустан хавырган чүүлдерни камныг шыгжаар ужурлуг хуусаа дургузунда эки шыгжаар ужурлуг, хуусаа төнерге, оларны туттурган кижиге эгидип бээр ужурлуг, чүгле корум-чурум үредиишкининиң чепсээ азы дорт объектизи болган болза (айтырыгның сайгарылгазы доостурга чедир) азы дилеп турар чүүлдер чизезинде бар эт болза, азы хамаатыларның ажыглалындан хавырган, база мге кылган подделка документилер болган болза.
Полиция килдизиден үнген соонда полицейскийлерниң кылдыныгларынга хомудал киирип бижип болур — инструкциязы мында.
Дактилоскопия болгаш чурукка тыртырары
Полицейскийлер силерни дактилоскопия (салаалар истерин алыр) албан эртерин албадап болур азы силерни чурукка тыртырып алырын оралдажыр. Чөпшээрешпеңер: силерниң ат-сывыңарны паспорт дузазы-биле билип алган болза, силерниң салааларыңарның истерин алыр азы силерни чурукка тыртырары чүгле кеземче кем-херектеринге буруудаттырып тургаш, ап болур азы административтиг арест дугайында судтуң шиитпириниң үнүп келгениниң соонда кылып болур. Ынчангаш дидими-биле дактилоскопиядан ойталаңар.
Ст. 13 п.19 ФЗ «Полиция дугайында»:
«Полиция ажылдакчызы, кем-херек үүлгеткени дээш каразыттыргаш, туттурган улустуң, буруудаттыргаш хоругдалга чыттырып каан улустуң, административтиг кеземчени административтиг арест хевири кылдыр томуйлап каан улустуң тодараткан хуусаа дургузунда ал-бодунуң дугайында чүүлдерни тодарадыры болдунмайн барган таварылгада, бүрүткел, чурукка тыртырып, аудио-, кино- болгаш видеосъемка кылып, дактилоскопирование ап болур эргелиг».
«Россия Федерациязының күрүне дактилоскопиктиг бүрүткелиниң дугайында» 1998 ч. июль 25-те үндүрген хоойлу N 128-ФЗ, 9-ку чүүлүнүң пункт «ж» «Күрүнениң албан эртирер ужурлуг дактилоскопиктиг бүрүткели»:
Күрүнениң албан эртирер ужурлуг дактилоскопиктиг бүрүткелин эртер ужурлуг кижилер: <…>
ж) Россия Федерациязының хамаатылары, даштыкы чурттуң хамаатылары болгаш хамааты хамаарылгазы чок кижилер:
кем-херек үүлгеткени дээш каразыттыргаш, туттурган улус, буруудаттыргаш хоругдалга чыттырып каан улус, административтиг кеземчени административтиг арест хевири кылдыр томуйлап каан улус;
административтиг корум-чурум үрээн улус, бир эвес оларның амы-хуу чүүлдерин өске аргалар-биле тодарадыры болдунмас болза.
Документилер долдурары
Силерниң паспорттарыңарны чыып эгелээрге, хоолгазын бээрин оралдажыңар (бир эвес бар болза). Силерниң бодуңарда паспорт чок болза, төрелдериңерден паспортуңарны тыртыргаш, чоругузуптарын дилеңер. Бир эвес силерде хоочу, психика аарыглары азы инвалидность бар болза, то нужно как можно быстрее показать сотруднику полиция пжылдакчыларынга дораан-на оларны бадыткаптар документилерни көргүзүңер.
Протоколдар
Килдиске силерге хамаарыштыр административтиг корум-чурум үрээшкининиң дугайында протокол тургузар. Административтиг корум-чурум үрээшкининиң протоколундан аңгыда, боогдалга тутканының протоколун болгаш эккелгениниң протоколун тургузуп болур (тургуспайн база барып болурлар). Шупту чүүлдерни — боогдалга тутканының, база эккелгениниң протоколдарының дугайында чүүлдерниң шуптузун бижээн протоколдар база таваржып болур. Протокола айыткан үени хынаңар, бир эвес ай-хүнү, шагы шын эвес болза, шын кылдыр эдиптерин дилеңер.
Административтиг корум-чурум үрээшкиннериниң дугайында Кодекс, 27.2-ги чүүлдүң 3-кү кезээ «Эккелдирери»
3. Эккелген дугайында протокол тургузар азы чогуур бижикти административтиг корум-чурум үрээшкинниң протоколунга кылыр азы боогдалга тутканының дугайында протоколга бижиир об административном задержании. Эккелген дугайында протоколдуң хоолгазын эккелдирген кижиге ооң дилээ-биле тыпсыр.
Протокол тургузуп турар үеде дыка кичээнгейлиг болуңар. Колдуунда полицейскийлер кудумчу акцияларының үезинде туттурган улуска часть 5 статьи КоАП-тың 20.2-ги чүүлүнүң 5-ки кезээн онаап каар — хөй-ниити черинге болуп эрткен хемчегниң киржикчизиниң ону чогуур аайы-биле эртирер чурумун хажыдып, үрээни дээш.
Административтиг корум-чурум үрээшкиннериниң дугайында Кодекс, 20.2. -ги чүүлдүң 5-ки кезээ «Чогуур ужурлуг кылдыр тодарадып каан дүрүм ёзугаар эртирер хемчегниң — хуралдың, митингиниң, демонстрацияның, кылаштың азы пикеттиң эртиргениниң организастыг чурумун үрээни дээш».
Чогуур ужурлуг кылдыр тодарадып каан дүрүм ёзугаар эртирер хемчегниң — хуралдың, митингиниң, демонстрацияның, кылаштың азы пикеттиң эртиргениниң организастыг чурумун киржикчи кижи үрээни дээш, бо чүүлдүң 6-гы кезээнде көрдүнген өске таварылгалардан аңгыда, — административтиг тогаал онаап каар, он муңдан чээрби муң рублүга чедир азы дөртен шакка чедир албан кылыр ажылдарны томуйлап каар.
КоАП-тың 20.2-ги чүүлүнүң өске-даа кезектерин онаап болурлар (6.1 кезээ, 8 кезээ бир эвес улаштыр корум-чурум үрээр болза), база полиция ажылдакчызының чугаазын дыңнавааны дээш (ст. 19.3 КоАП), ковидтиң хоругдалдарын үрээни дээш (ст. 20.6.1 КоАП). Олар янзы-бүрү кеземче онаар чүүлдер — торгаалдардан 15 хонук арестке чедир, а катап база КоАП-тың 20.2 чүүлүнге буруудаттырар болза — 30 хонук чедир.
Сарыг өң-биле протоколдуң эң кол чүүлдерин шыйып каан:
Силер полицияга ажылдап азы өөренип турар чериңерни айтып бербейн барып болур эргеңер бар, база факт ёзугаар адрезиңерни. Өске таварылгада ол байдал полиция силерниң ажылыңарда даргаңарга дамчыдып болур азы өөредилгеңерде удуртукчуңарга дыңнадыптар, чок болза полициясилерниң бажыңыңарже үргүлчү кээп туруп бээр.
Протоколдарның куруг черлеринге узун дургаар шыйыглар салып каарын дилеңер, азы боттарыңар ону салып калыңар.
Кандыг-даа байдалда ак, хос арыннарга холуңар үжүүн салбаңар!
Бир эвес протоколда силрени тудуп алган полицейскийлерниң фамилияларыншын эвес айтып каан болза, ол дугайында демдеглел бижикти кылгаш, шын фамилияларын айтып калыңар (бир эвес билир болзуңарза).
Бир эвес силерге эргелериңер болгаш хүлээлгелериңерни тайылбырлап бербээн болза, протоколдуң чогуур ужурлуг пунктузунга ат салып бербеңер. Эргелериңерни силерге тайылбырлап бербээн деп бижип калыңар азы ол фактыже айыткаш, ат салырындан ойталаңар. Ындыг таварылгаларда полицейскийлер ол дугайында ийи понятойларның киржилгези-биле протоколга айтып демдеглээр.
Административтиг корум-чурум үредиишкиннериниң Кодексиниң 27.3.-кү чүүлүнүң 5-ки кезээ «Административтиг боогдалга тудары»
Туттурган кижиге бо Кодексте бижээн ооң эргелери болгаш хүлээлгелерин тайылбырлаар, ол дугайында административтиг боогдалга тударының протоколунга чогуур ужурлуг бижикти кылыры албан.
Полицейскийлер силерге бодуңарга удур азы чоок кижилериңерге удур чүве чугаалап болбас эргеңер дугайында албан чугаалаар ужурлуг (Конституцияның 51-ги чүүлү). Ол эң-не! кол! эрге! Бир эвес кайы-бир информацияны чугаалаарын дадагалзап турар болзуңарза, айтырыгларга харыылавайн барып болур эргеңерни ажыглааныңар дээре.
Россияның Конституциязы, 51-ги чүүл.
1. Кым-даа бодунга удур, бодунуң өөнүң иштинге удур база төрелдеринге удур, ол кругта кижилерни федералдыг хоойлу тодарадыр.
2. Федералдыг хоойлу херечи очүктер бээр хүлээлгеден хостуг бооп болурунуң өске таварылгаларын тургузуп болур
Ат салырының мурнунда бодуңарга алыр протоколдуң хоолгазын негеңер. Протоколга «хоолганы албадым» деп демдеглеп каар болза эки. Силер ат салырындан ойталаар таварылгада полицейскийлер понятойларны кыйгырып болур, олар протоколга боттары ат салыптар.
Бодуңарга алыр протоколдуң хоолгазын алгаш, кол протоколга адыңар салап каап болур силер, ай-хүнүн, шагын салгаш.
Кажан силерге протоколдуң хоолгазын ап бээрге, протоколдуң бодунга аттан салып бериңер, ай-хүнүн, шагын салыңар. Бир эвес полицейский силерниң негелдеңерникүүсетпээн болза, база протоколдуң хостуг турар черлерин долдурбаан болза, протоколга ат салырының мурнунда, ол дугайында протоколга бижип калыңар.
База-ла немей: полицейскийлерниң кичээнгейин протоколдарад бар частырыгларже угландырбаңар. Чижээ, бир эвес силер билбейн протоколга эргелеримни тайылбырлап бербээн — деп чүүл чанынга адыңарны салбаан болзуңарза, азы полицейскийлер силерниң ФИО болгаш өске амы-хууда чүүлдериңерни шын эвес бижип каан болза, судка херекти тиилеп ап болурунуң шанстары көвүдей бээр.
Тайылбыр бижик
Силерден тайылбыр бижиирин негеп болур. Ындыг сазын долдурарынга хоойлу ёзугаар үндезиннер чок. Көвей кезиинде ону корум-чурум үрээшкин ччерге-даа барбаан дарый истелге байысаакчызы тургузар. Силер өчүктер бээринден ойталап болур силер азы саазынга бодуңарның чүү болганын тайылбырлап, бодуңарның версияңарны бижип болур силер.
Бир эвес боттарыңарның тайылбырларыңар-биле херекти багай талазынче чорудуптарын дадагалзап турар болзуңарза, азы камгалакчы-биле ужуражып четтикпээн болзуңарза, Россияның Конституциязының 51-ги чүүлүнде көрдүнгени-биле, айтырыгларга харыылавайн барып болур эргеңерни ажыглаңар.
Россияның Конституциязы, 51-ги чүүл.
1. Кым-даа бодунга удур, бодунуң өөнүң иштинге удур база төрелдеринге удур, ол кругта кижилерни федералдыг хоойлу тодарадыр.
2. Федералдыг хоойлу херечи очүктер бээр хүлээлгеден хостуг бооп болурунуң өске таварылгаларын тургузуп болур.
Албан кээр ужурлуг хүлээлге
Судтуң хуралын чүгле суд томуйлап болур. Силер ол чүүлче айыткаш, албан келир дугайында хүлээлгеге ат салып бербес силер. Полицейскийлер формалдыг чүүлдер чокка суд-биле дугуржуп ап болур, албан хүлээлгеде айтып каан үеде херекти сайгарар кылдыр. Ынчалза-даа ындыг-даа таварылгада силер бижимел билдириишкин-биле, суд хуралын чылдырыптарын дилеп болур силер, бир эвес томуйлап каан үе силерге эпчок болза. Шынында, силерниң дилээңерни чүгле ол эпчок кылдыр салып каан үеде сайгарарлар. Кандыг-чүү-даа болза, хоойлу ёзугаар суд силерни дыңнадыг таварыштыр дыңнадыр ужурлуг. Албан кээр ужурлуг хүлээлге кандыг-даа юридиктиг күш чок, аңаа ат салыпкаш, уттуп болур силер.
СМС-дыңнадыг чоргузуп бээринге чөпшээрел
Чамдыкта суд хуралының хүнүнүң дугайында азы полицияже келдириг дугайында СМС-дыңнадыг чоргузуп берээлин чөпшээрежиптерин дилээрлер. Бис ындыг чүүлге чөпшээрешпезин дилээр-дир бис, чүге дизе эргелер камгалаар органнар чамдыкта ынчалдыр дыңнадыр хевирни шын эвес ажыглап турар, СМС-дыңнадыгны кыйгыртыр хүннүң мурнунда чоргузуп болурлар. Ол болза камгаланып турар кижилерге суд хуралынга (азы полицияга чугаа кылырда) белеткенип алырынга база камгалакчы тып алырынга үе бербейн турары болур.
Ындыг чөпшээрелге ат салып каап болур таварылга болза, бир эвес силер бүрүткеттирген чериңерде чурттавайн турар болзуңарза, база кым-даа силерге ынаар кээп турар дыңнадыгларны оперативтиг алгаш, эккеп бээр арга чок болза.
Салаалар истерин ап, кылырындан ойталаары
Бир эвес силер салаалар истерин ап, кылырындан азы силерни чурукка тыртырар процедурадан ойталапкан болзуңарза, силерден ол дугайында бижимел ойталаашкын ап болурлар. Кырында бижээнивис-биле, бир эвес силерниң ат-сывыңар, мага-бодуңарны тодарадыпкан болза, силе рол процедуралар эртеринден ойталап болур эргелиг силер. Ынчангаш ындыг бижимел ойталаашкын юридиктиг күш чок — бодуңар шилип алыр силер, ат салырын азы ат салбазын.
Байысаалга
Полиция килдизинге истекчи чедип кээп болур, «митингтиг» кем-херекке хамаарыштыр туттурган улустарны байысаар дээш. Истекчини бодун таныштырарын дилеңер, ат-сывын бижип алыңар.
Бир эвес силерни херечи кылдыр байысаап турар болза — хоойлу ёзугаар өчүк бээринден ойталап шыдавас силер (РФ-ның УК, ст. 308). Ынчалза-даа силер айтырыгның харыызын сактып чадап каан, билбес бооп болур эргеңер бар. Силер Конституцияның 51-ги чүүлүн ажыглап болур эргеңер бар, истекчиниң тода айтырыынга харыылаарда, — бир эвес силерниң харыыңар элдээрти-даа болза, силерге багай чүүл эккеп болур дээрзин сагыжыңар-биле билип каапкан болзуңарза. Бир эвес силерден силерниң политиктиг көрүжүңерни айтырып турар болза, Конституцияның 29-ку чүүлүнүң 3-кү кезээнче айыткаш, харыылаарындан ойталап болур силер «Кымны-даа боттарының бодалын болгаш бүзүреп чоруур чүүлдерин чугаалаарын албадавас ужурлуг».
Байысаалга түңнелинде протокол тургузар — хынап алыңар, куруг черлерни шыйып кааптыңар.
Херечи статутсуг байысааткаш, каразыттырып турар кижи азы буруудаттырып турар кижи статзунче шилчий берип болур дугайында утпаңар.
Полицияның кандыг-даа хажыдылга, үредиишкиннеринде
Силерниң эргеңер:
- Полицияның изиг линиязынче долгаар (112), хажыдыышкын, чурум үредиишкини болуп тур деп дыңнадыр — ында шупту чугааларны бижиттирип турар.
- Шупту хажыдыышкыннар дугайында силерге ат салдыртып алыр деп турары протоколга «Тайылбырлар» деп графагабижип каар силер. Бижиир чер тывылбайн баар болза, — немей ама саазыннарны силерге бээрин чөпшээреттирип алыңар, кол саазынга албан каш саазын турганын бижип, демдеглеп калыңар.
- Прокуратураның интернет-приемнаязынче бижиптиңер.
- Полиция килдизиниң дежурная часть черинче ажылдакчы кижиниң кылдыныгларынга удур азы силерни чогуур ужурлуг байдалдарга тутпайн турганы дээш хомудалды киириптиңер. Хомудалды чурукка тыртырып ап болур силер, а талон КУСП-ни ап алыр.
- Шупту хажыдыышкын, үредиишкиннерни демдеглеп ап турар (фото/видео, херечилерниң контактыларын ап ап туруңар). Ол болза хажыдыышкыннарны судка бадыткап шыдаптарынга дузалыг болур.
Бир эвес шупту улустуң үредиишкиннери дөмей болза (чижээ, автозакка азы силерни килдиске чогуур ужурлуг байдалдарга тутпайн турганы дээш, азы адвокатты киирбейн турары), ниити акт тургузуп болур. Чижээ-биле мындыг уткалыг:
«Ай-хүнү, үези:
Акт
Бис, адаанда ат салган улус, бо актыны тургузуп турар чылдагаанывыс болза, бис кырында айыткан ай-хүнде туттургаш, база автозакка ____ дугаарлыг полиция килдизинче эккелдирткен бис. [дараазында автозакка болгаш килдиске болган шупту хажыдыышкын, үредиишкиннерни санап, бижээш, килдисти айыткаш, билип алганыңар полиция ажылдакчыларның ат-сывын айтып каар силер].
ФИО, ат салганы
ФИО, ат салганы».
Болганчок-ла болур хажыдыышкыннар (чизе төнчү чок чизе-дир):
- бир эвес силерни аресттиг эвес статья дээш, 3 шактан өрү тудуп турары (ст. 27.5 КоАП);
- силерге ат-сывын адаваан, чүү дээш силерни тудуп алганын тайылбырлаваан болза;
- силерге кыжанып турган;
- силерни боогдалга тудуп ап тургаш, силерге кемдээшкин кылып каан, база эттеп турган; төрелдериңерже долгаттырбаан/төрелдериңерге дыңнатпаан (ч. 3 ст. 27.3 КоАП); идик-хевиңерни хавырып апарган, телефонуңарны база алгаш барган, эт-херексел, боттуң ап чораан чүүлдерин хавырарының дугайында протокол тургуспайн база понятойлар чокка азы видеобижик кылбаан;
- паспортту былаап алгаш барган;
- килдиске чурук тыртырарын чөпшээревээн;
- силерни чурукка тыртырып алган/хол салааларының истерин ап алган (силерниң чөпшээрелиңер чокта ындыг чүүлдерни кылбас ужурлуг — ст. 13 п.19 ФЗ «Полиция дугайында»);
- адвокатты киирбээн (ст. 48 Конституцияның хажыдылгазы);
- автозакка чогуур ужурлуг байдалдар чокка тудуп турганы (тынар агаар чок автозакка каш шак ишти тудуп келген, автозакта олурар олут чок);
- килдисте чогуур ужурлуг байдалдар чок (передача дамчытпайн турар, чемни/сугну 3 шактан үр бербейн турар, турар/черге олурар кылдыр албадап турар, туалетче баарын чөпшээревейн турар дээш оон-даа өске);
- полицейскийлер санитарлыг нормалар сагывайн турар: маскалар болгаш перчаткалар кетпейн турар, антисептиктер чок, социалдыг аңгылажылга кылып турар.
Полиция килдизинден үнүп келгеш-ле, бирги-ле болдунар аргада бисче бижиптиңер — бис силерге ындыг үредиишкиннерге хомудаптарынга дузалажыр бис.
Полицияга дүн эртирери
Силерни полиция килдизинге суд болурунга чедир, ынчалза-даа 48 шактан эвээш эвес үеде, бир эвес силерге административтиг арест кылыр санкциялыг корум-чурум уредиишкинин онаап турар болза.
Силерни дүнеге чедир артырып алыр бир метод болза — 20.2 КоАП чүүлүнүң бир «митингтиг» кезээнде административтиг арест онаап болур (чижээ, 6.1 кезек):
6.1. Чөпшээрел-санкция чокка эртирген хуралга, митингиге, демонстрацияга, кылашка азы пикетке киржири, амы-тын хандырып турар объектилерниң функциязын күүседиринге шаптараазыннар тургузуп турган, транспорт азы социалдыг инфраструктураны, харылзаа, чадаг кижилерниң база (азы) транспорттуң азы хамаатыларның чурттап турар черинче киреринче азы транспорт азы социалдыг инфраструктура объектилеринче киреринге шаптыктаан хамаатыларга он муңдан чээрби муң рубльга чедир административтиг торгаал онаап каар, азы чүс шакка чедир албан күүседип эртер ужурлуг албан кылыр ажылдар, азы он беш хонукка чедир административтиг арест; ажылдакчы улуска (должностные лиңа) — бежен муңдан чүс муңга чедир акша торгаалы; юридиктиг организацияларга — ийи чүс муңдан үш чус муң рубльга чедир торгаал.
База бир вариант — статья 19.3 КоАП:
Административтиг корум-чурум үредиишкиннериниң Кодекси, 19.3-кү чүүл «Полиция ажылдакчызының хоойлулуг айтыышкынын дыңнап, кылбааны дээш»
Полиция ажылдакчызының, шериг кижиизиниң азы кеземче-күүседилге системазының органнарының ажылдакчызының, азы Россия Федерациязының националдыг гвардия ажылдакчызы шериг кижиниң, ооң хөй-ниитиниң корум-чурумун тудуп, кылып турар ажылын, хөй-ниитиге айыыл чок чорук хандырар дээш, чорудуп турар ажылының үезинде берген хоойлулуг айтыышкынын азы негелдезин дыңнап, кылбааны, база оларның ажылының хүлээлгезин күүседиринге шаптык бооп турганы дээш — беш чүстен бир муң рубль акшага чедир административтиг торгаал азы он беш хонукка чедир административтиг арест.
2018 чылдың июнь айда Дээди суд хөй-ниити черлеринге болуп эрткен митингке киришкеш туттурган киржикчилерни 19.3 КоАП чүүлүнде көрдүнген — полиция ажылдакчызының хоойлулуг айтыышкынын дыңнап, кылбааны дээш хоойлуда көрдүнген чүүл дээш буруу онаар эвес, а ол кылдыныглар КоАП-тың 20.2 чүүлүнүң 5-ки кезээнге хамааржыр болур ужурлуг, ынчангаш арест хевири турбас ужурлуг.
Полиция ажылдакчыларының кичээнгейин ол чүүлче салырын оралдажып көрүңерем, ынчалза-даа Дээди судтуң тайылбырлары оларга кандыг-даа салдар чедирбейн барып болур. Кандыг-даа болур болза, оожум-томаанныг, таптыг алдынып, конфликтилиг байдалдарны болдурбазын кызыдар болзуңарза эки.
Россия Федерациязының Дээди Судунуң Пленумунуң 26.06.2018 хүнүнде үндүрген N 28 Доктаалының 33-кү пунктузу.
Хөй-ниити черинге болуп эрткен хемчегниң киржикчизиниң айыткан эрге-дужаал төлээлериниң берген хоойлулуг негелделерин азы айтыышкыннарын дыңнап, кылбааны дээш, база хөй-ниити черлеринге корум-чурум тудуп кылып турар ажыл-чорудулгазынга, хамаатыларга айыыл чок чорук турар болзун дээш ажылдап турар үезинде, хөй-ниити хемчеглериниң хоойлу ёзугаар болуп эртерин кызыдар, оларның ажылының хүлээлгезин кылырынга шаптык болуп турар кылдыныглар КоАП РФ-ның 20.2-ги чүүлүнүң 5-ки кезээнге квалификация талазы-биле хамааржыр, ындыг таварылгада ол КоАП РФ-ның 19.3-ки чүүлүнүң 1-ги кезээнге хамаарыштыр тускай бооп турар.
Кудумчу акцияларынга киришкен улусту үүрмек хулиган чорук үүлгеткени дээш буруудадып болур, ол дээш база силерни полицияга үш шактан өрү тудуп болуру ховар (ст. 20.1 КоАП):
Административтиг корум-чурум үрээшкиннериниң Кодекси, 20.2-ги чүүл, 6.1-ги кезээ.
1. Үүрмек хулиган чорук, хөй-ниити черниң корум-чурумунуң үрээшкини, хөй-ниитиге хүндүткел чок болуп турарын көргүзүп турар кылдыр алдынып турары, хөй-ниити черлеринге цензура чок майтаныышкын, хамаатыларже кадалып, оданып турары, база өске улустуң өнчү-хөреңгизин үрегдеп турары, — административтиг беш чүстен бир муң рубль чедир хемчээлдиг торгаал азы он беш хонук хуусаалыг административтиг арест томуйлап каап болур.
Кырында бижээни ышкаш, 3 шактан өрү силерни тудар болза, силерге аъш-чемни, сугну болгаш хонар черни бээр ужурлуг. Ниити дүрүм ёзугаар чем изиг болур ужурлуг (РФ Чазааның 16.04.2012 хүнүнде үндүрген Доктаалы N 301 п. 21-22). Дүрүм ёзугаар хайындырган сугну куткаш, дүрген хоюдуп чиир пюре берип каар.
(Эптиг талазы-биле алырга, көңгүс бөдүүн байдалдар тургузуп бээринге белен туруңар, чем шуут бербейн барып болурлар).
Бир эвес силерни административтиг херектер дээш туттурган улусту тудар камераже (КАЗ, «обезьянник») сугар деп турар болза, баштай полицейскийлер силерниң аарыгларыңар дугайында айтырар ужурлуг. Айтырганының түңнелдерин боогдалга тутканының дугайында протоколга айтып бижээн турар ужурлуг.
РФ-ның Чазааның 16.04.2012 хүнүнде N 301 дугаарлыг үндүрген доктаалы «Россия Федерациязының Иштики Херектер Яамызының девискээрлерде органнарга боогдалга туттурган кижилерни кандыг байдалдарга тудары, чемненириниң нормалары болгаш медиктиг дуза кадарының чурумун бижээн Эгелерни бадыткаарының дугайында», пункт 5.
5. Тускай черже киириптер мурнунда, полиция ажылдакчызы боогдалда туттурган кижини байысаап, хоочулуг аарыглары бар бе, кадыының байдалында багай чүүлдер бар бе дээрзин айтырар ужурлуг. Айтырганының түңнелин боогдалга туттурганының дугайында протоколга айтып бижиир.
Административтиг херектер дээш туттурган улусту тудар камерага (КАЗ-тарга) «обезьянникке» аңгы хиндиктиг, назы-хар четкен улус, назы-хар четпээн улус, кадык улус биле инфекциялыг аарыглары бар шынарлыг кижилер шупту аңгы-аңгы черлерге турар ужурлуг.
РФ-ның Чазааның 16.04.2012 хүнүнде N 301 дугаарлыг үндүрген доктаалы «Россия Федерациязының Иштики Херектер Яамызының девискээрлерде органнарга боогдалга туттурган кижилерни кандыг байдалдарга тудары, чеменириниң нормалары болгаш медиктиг дуза кадарының чурумун бижээн Эгелерни бадыткаарының дугайында», пункт 14.
14. Тускай черге ийи аңгы турар кылдыр тургузуп каар:
эр, херээжен улус;
назы-хар четпээн улус болгаш назы-хар четкен улус;
инфекциялыг аарыглары бар шынарлыг кижилер.
«Обезьянник”-че аарыглыг улусту азы кемдээшкиннер алган улусту, оларный кадыының байдалын азы кемдээшкиннерин „ортумак аар“ азы „аар байдалда“ деп каан улусту азы чигир аарыглыг (ортумак чергелиг азы аар байдалдыг) улусту база иштиг херээжен улусту ынаар, боогдалга тудуп болбас (п. 15 РФ чазааның доктаалы 16.04.2012 N 301 хүнүнде үндүрген).
Бир эвес силерниң азы өске-даа туттурган кижилерниң аразында кадыының байдалы багай улус бар болза, ону бадыткаптар шынзылга бижик херек азы медиктерниң үндүрген түңнели херек. Силерниң бодуңарда ындыг саазын документилер чок болза, скораяны чалаптарын негеңер — эмчилер аарыгны бадыткап шыдаптар.
Удавас хосталгаже үнүп келириңерге, силерни суд манап турар боор — ол болза көңгүс өске төөгү-дүр. Ол дугайында моон номчуп болур.
Бир эвес силерни дораан-на полиция килдизинден судче алыр деп баар болза, бо инструкцияны номчуп алырыңарны сүмелээр-дир бис.